BYDGOSKIE SKRZYDŁA

KUŹNIA KADR LOTNICZYCH NAD BRDĄ

autor: Jerzy Jaśkowiak

OKIEM MEISSNERA

Opisaliśmy w poprzednim odcinku trudy wszechstronnego szkolenia jakiemu poddawano uczniów Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Bydgoszczy. Nie samym jednak szkoleniem instruktorzy i uczniowie żyli…

Nie wszyscy może wielbiciele talentu znanego pisarza Janusza Meissnera wiedzą, że ten wybitny literat przebywał w latach dwudziestych w Bydgoszczy, gdzie napisał kilka swoich pierwszych opowiadań lotniczych, zawartych m.in. w tomie pt. „Moje złego początki” wydanym w oficynie krakowskiego Wydawnictwa Literackiego. W pierwszym z tych opowiada  „Hangar nr 7″ napisanym w Bydgoszczy w 1927 roku z wielkim, właściwym temu autorowi humorem, a także z dużą dozą fantazji tak opisuje sceną z bydgoskiego lotniska:

„W pokoju służbowej brygady mechaników było pełno dymu z papierosów. Ludzie siedzieli dookoła stołu i prali w karty nie oczekując już czegokolwiek przylotu w tę burzliwą pogodę.

– Ależ leje – powiedział starszy majster Frącek, spoglądając na szyby, po których spływały strumienie wody.
– A niech leje – mruknął jego pomocnik Michalski – niech by nawet do końca tygodnia, to by sobie człowiek trochę odpoczął. Frącek rozdawał karty. Naprzeciw niego siedział najmłodszy z brygady, Kuliński, któremu tym razem fatalnie nie szła karta. Przegrał nawet wszystko, co miał przy sobie, ale ciągle liczył, że może się odegrać. I oto dostał z ręki 4 króle!…”

Nie mam zamiaru streszczać tutaj opowiadania znanego pisarza. Zainteresowanych odsyłam do lektury książki. Wspomnę tylko, że tak pięknie zapowiadającego się pokera przerwał niespodziewany lot starej maszyny, która wystartowała bez pilota (!) właśnie z hangaru nr 7 i poszybowała w niebo…

To opowiadanie z pogranicza horroru  jak i inne napisane przez Meissnera w Bydgoszczy  wskazuje, że zarówno instruktorom jak i uczniom bydgoskiej szkoły nie brakowało przygód i fantazji…

TRUDNO ZOSTAĆ PILOTEM

Równie wielką wagę przykładano do szkolenia przyszłych pilotów. Tutaj selekcja uczniów była Szczególnie ostra np.: uczniowie pilotażu i rocznika 1930 po ukończeniu pierwszego roku szkolenia wysłani na badania Lotniczo-Lekarskie do Centrum Badań Lotniczo-Lekarskich w Warszawie – zwanego potocznie „Cebulą” – przeszli przez niezmiernie gęste sito z kilkudziesięcioosobowej grupy do dalszego szkolenia pilotażowego zakwalifikowano zaledwie 17, pozostałych dopiero po odbyciu przeszkolenia na mechaników samolotowych wysłano w maju 1933 r. do Lotniczej Szkoły Strzelania i Bombardowania w Grudziądzu, gdzie przez trzy miesiące nabywali umiejętności podstawowego pilotażu na samolotach typu „Bartek” BM-4 1 BM-5 po tym kursie wrócili do Bydgoszczy aby złożyć żołnierską przysięgę a następnie odkomenderowani zostali jeszcze na dwutygodniowy kurs szybowcowy do Lisich Kątów koło Grudziądza, którego ukończenie było warunkiem dla nich uzyskania dyplomu absolwenta Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Bydgoszczy. Dalszy Doskonalszy kurs pilotażu odbywali jeszcze w Grudziądzu, ale już jako absolwenci szkoły bydgoskiej.

Szkolenie pilotów  jak wspomnieliśmy  początkowo oparte było na programie CWTL ale w miarę potrzeb rozwijającego się lotnictwa polskiego stale było wzbogacane. Na przykład szkolenie rocznika drugiego bydgoskich „małolatów” miało już całkiem inny charakter niż rocznika pierwszego.

Kurs pilotażu rozpoczęto szkoleniem szybowcowym w Ustianowej. Był to pierwszy kurs szybowcowy zorganizowany dla wyszkolenia pilotów przed kursem pilotażu podstawowego. Po jego ukończeniu odkomenderowano uczniów na dwumiesięczny kurs pilotażu samolotowego do Grudziądza i dopiero po jego ukończeniu wysłano uczniów na badania Lotniczo-Lekarskie do „Cebuli”. W następnych latach badania kandydatów na pilotów rozpoczynano jednak od „Cebuli” co zaoszczędziło wielu niedoszłym pilotom przykrych rozczarowań. Od 1934 roku kandydaci na przyszłych pilotów po pierwszych badaniach z „Cebuli” kierowani byli najpierw na kurs szybowcowy do Ustianowej, następnie szkolenie pilotażowe przechodzili po ukończeniu szkoły bydgoskiej w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Sadkowie. Po tym kur- się, już po ukończeniu szkoły „małolatów” doskonalili swoje kwalifikacje w pułkach lotniczych, do których zostali przydzieleni. Wyrosło z ich szeregów wielu asów polskiego lotnictwa sportowego, o czym pisaliśmy już w poprzednich odcinkach, a także doskonałych pilotów bojowych czasu drugiej wojny światowej. Podstawę teoretyczną dawały wykłady z elektrotechniki, zaś gruntowne szkolenie praktyczne odbywało się w specjalnych laboratoriach, a cały szereg doświadczeń opartych na wykładach z teorii prądu stałego i zmiennego, musiał być przerobiony przez każdego ucznia.

Uczniowie zapoznawali się również z podstawowymi przyrządami • pomiarowymi. Szkolenie teoretyczne radia zaczynało się na III roku wykładami z radiotechniki i w tej fazie szkolenia rozpoczynała się oddzielna nauka radiomechaników i strzelców radiotelegrafistów. Ci ostatni przechodzili m.in. praktyczną naukę odbioru i nadawania sygnałów Morse’a i zapoznawali się z bronią pokładową. Po opuszczeniu szkoły, strzelcy radiotelegrafiści musieli przejść dodatkowy kurs w obsłudze radiostacji naziemnych, zaś końcowe szkolenie radiomechaników obejmowało obsługę nadajnika i odbiornika w lecącym samolocie.

W ZDROWYM CIELE…

Ważnym elementem w przygotowaniu uczniów do służby zawodowej w lotnictwie, były zajęcia sportowe. Codzienna gimnastyka poranna i szermierka z karabinem, lub gimnastyka popołudniowa — wyrabiały tężyznę fizyczną. W szkole zorganizowano drużyny piłki nożnej, koszykówki, siatkówki, zespoły lekkoatletyczne, bokserskie i wioślarskie.

Wśród uczniów szkoły byli dobrzy sportowcy. Wielu z nich przed przyjęciem do szkoły należało do różnych klubów sportowych, tak więc już w 1932 roku uczniowie szkoły zapisali na swoim koncie pierwsze sukcesy bokserskie. Szkoła zdobyła mistrzostwo armii w boksie, mistrzostwo miasta Bydgoszczy i wygrała spotkanie z Korpusem Kadetów. Drużyny piłki nożnej, koszykówki i siatkówki, rozegrały szereg zwycięskich spotkań na terenie Bydgoszczy z innymi jednostkami, a reprezentacyjna czwórka wioślarska szkoły zajęła I miejsce na mistrzostwach armii.

Rozwojowi tężyzny fizycznej uczniów służyły także obozy letnie, które organizowano głównie w Cetniewie i Jastrzębiej Górze. Miały one iście harcerski charakter, na tych obozach ćwiczono też uczniów na instruktorów liniowych piechoty i pogłębiano wiedzę z musztry. Urozmaiceniem były wycieczki do bazy Lotnictwa Morskiego w Pucku, do portu Marynarki Wojennej na Oksywiu, w którym zwiedzano przycumowane okręty oraz do portu handlowego w Gdyni.

Sporo uwagi poświęcano także zajęciom kulturalnym. W szkole powstały grupy wokalne, dramatyczne, zespoły muzyczne, a w końcu orkiestra wojskowa. W marcu 1931 roku wydano też własną gazetkę szkolną „Skrzydła”. Komitet redakcyjny tej gazetki,  która z czasem stała się miesięcznikiem, składał się wyłącznie z uczniów, a jej szpalty wypełniały artykuły pisane zarówno przez instruktorów jaki uczniów.

konwersja cyfrowa- Grzegorz Nadolny / Aeroklub Bydgoski © wszelkie prawa zastrzeżone

cdn…

BYDGOSKIE SKRZYDŁA

PIERWSZA SZKOLNA ESKADRA

autor: Jerzy Jaśkowiak

W 1930 r. 111 uczniów tworzyło pierwszą eskadrę szkolną. Od 1936 r. eskadrę tworzyły już trzy plutony, dowódcami ich zostali już oficerowie lub chorążowie, natomiast drużynowymi wyznaczano kaprali, instruktorów, a później nawet i sierżantów. Ze wspomnień Mieczysława J. Hasińskiego Cały pobyt w szkole stanowił przygotowanie do życia wojskowego. Wyrabiał w uczniach zdolność do samodzielnego działania w trudnych sytuacjach… Każdego ranka, poza niedzielą i świętem, przez pół godziny odbywała się gimnastyka, zazwyczaj na wolnym powietrzu. W polu odbywało się też wiele ćwiczeń wojskowych, nieraz w terenie błotnistym, czy to na lotnisku, czy na mokrej trawie. Jedynym dniem wolnym od zajęć była niedziela”. „Początkiem kariery lotniczej każdego ucznia, były konkursowe, dwudniowe egzaminy wstępne. Po zakończeniu ich następowała zbiórka kandydatów pod kancelarią, gdzie z przyspieszonym biciem serca oczekiwaliśmy na wyniki. Tych, którym się nie powiodło, odwożono na dworzec kolejowy, skąd wracali do domów rodzinnych. Natomiast tych, którzy pomyślnie przeszli przez sito egzaminów, czekało wiele niespodzianek.  Najpierw wizyta u koszarowego fryzjera, który strzygł włosy „na pałę”. Z kolei następował marsz do magazynu, gdzie fasowano mundury, buty, menażki, niezbędniki, chlebaki, maski gazowe oraz tornistry, koce i wsypy do sienników. Po złożeniu pobranego wyposażenia w bursie, grupy uczniów maszerowały kolejno do szopy wypełnionej słomą. Tutaj napychało się sienniki. Była to praca żmudna, bowiem siennik musiał być tak wypchany, aby przybrał przepisowy kształt. I przeważnie tutaj uczniowie otrzymywali pierwszą ,,szkołę” od instruktorów. Spoceni i zakurzeni wracaliśmy z wypchanymi siennikami do „bursy”, gdzie następowała ostateczna przemiana cywila w elewa. Zaczynało się żołnierskie życie…”.

JAK W WOJSKU

W pierwszym roku nauki wykładano już wiele przedmiotów wojskowych jak: musztrę, szyki marszowe  natarcie, wyszkolenie bojowe, strzeleckie, wyszkolenie w obronie przeciwlotniczej i przeciwgazowej, naukę o broni i sprzęcie, naukę służb i regulaminów, terenoznawstwo i topografię, walkę granatem i bagnetem. W czasie wykładów z nauki o broni uczniowie zapoznawali się z bronią także praktycznie, Po pierwszych trzech miesiącach komendant szkoły osobiście wręczał każdemu uczniowi karabin i bagnet. Odtąd czuliśmy się już naprawdę żołnierzami. W zaraniu swoich dziejów szkole wyznaczano pierwotnie szkolenie uczniów tylko na pilotów i mechaników obsługi samolotów. Jednakże już po dwóch latach 1932 r. wyłoniła się pilna potrzeba zorganizowania nowego działu szkolenia – obsługi wieloosobowych samolotów. Samoloty te były wyposażone w urządzenia i instrumenty zasilane prądem elektrycznym, także w telefon pokładowy do komunikowania się załogi w czasie lotu oraz w radio do utrzymywania łączności z dowództwem na ziemi. Słowem były to samoloty, jakbyśmy to dziś powiedzieli, nowej generacji o niebo nowocześniejsze od starych, wysłużonych weteranów z czasów pierwszej wojny światowej, którymi Odtąd posługiwała się szkoła. Stąd wyłoniła się także potrzeba szkolenia również elektro i radiomechaników oraz strzelców pokładowych i radiotelegrafistów. Ci ostatni zresztą po opuszczeniu szkoły kończyli jeszcze dodatkowo kurs strzelca samolotowego w pułkach lotniczych. Program wyszkolenia technicznego w Szkole Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich podobny był do programu obowiązującego w Centrum Wyszkolenia Technicznego Lotnictwa. Zakładano jednak, że szkoła bydgoska szkolić ma bardziej gruntownie dlatego program jej rozszerzano w zależności od potrzeb lotnictwa. Wykładano tu między innymi także takie przedmioty jak technologie metali i materiałów używanych w lotnictwie, termodynamikę silników, orientację, terenoznawstwo, kartografię, meteorologię, łączność z artylerią i piechotą, nawigację lotniczą, rusznikarstwo, geografię lotniczą, taktykę broni pokładowej, taktykę lotniczą, bombardowanie itp.

WSZECHSTRONNE SZKOLENIE

Na trzecim roku szkolenia czekały uczniów dwa ważne wydarzenia. Pierwszym było otrzymanie stopnia szeregowca, drugim uroczysta przysięga żołnierska. Pierwsza przysięga w szkole odbyła się w czerwcu 1933 roku. Szkoła bydgoska „małolatów” przygotowywała przyszłe kadry lotnictwa w czterech specjalnościach: mechaników samolotowych, pilotów. elektroradiomechaników i strzelców radiotelegrafistów. Szkolenie mechaników miało ogromne znaczenie dla dalszego rozwoju polskich skrzydeł z uwagi na ciągły niedobór tej właśnie kadry. Pierwszy etap tego szkolenia obejmował grupę rzemiosł stosowanych przy budowie. naprawie i obsłudze samolotów. Dla potrzeb tego szkolenia przygotowano w dużej mierze wielkim wysiłkiem społecznym bogate jak na owe czasy zaplecze techniczno warsztatowe. Przygotowano dobrze wyposażone narzędziownię, kuźnię, ślusarnię, tokarnię, blacharnię. spawalnię, wulkanizernię, stolarnię, tapicernię i splatarnię,  gdzie uczniowie uczyli’ się kilku sposobów splatania linek i zaplatania ich końcówek. W pozostałych warsztatach uczniowie poznawali nie tylko tajniki posługiwania się właściwymi narzędziami ale sami także wykorzystywali wiele prostych narzędzi i detali oprzyrządowania. W drugim etapie szkolenia przyszli mechanicy odbywali zajęcia praktyczne przy płatowcach i silnikach. Ćwiczenia polegały na demontażu pod nadzorem instruktorów płatowca, opisaniu jego części, zaznajomieniu się z działaniem poszczególnych mechanizmów, następnie ponownym zmontowaniu płatowca i jego regulacji, wbudowaniu silnika, podłączeniu wszystkich mechanizmów zabezpieczeniu i sprawdzeniu działania poszczególnych elementów. Podobny przebieg miało szkolenie przy silnikach. Wbudowywano je na specjalne podstawy obrotowe, co ułatwiało montaż i demontaż. Na hamowni, gdzie silniki różnych typów były wbudowane kompletnie ze śmigłem, pomiarowymi, przyrządami i sterowaniem, uczniowie pod nadzorem instruktorów mechaników mogli silnik uruchomić w trakcie różnych ćwiczeń, studiować prawidłowe i wadliwe jego zachowanie. Ponadto wszyscy uczniowie (z grupy mechaników) musieli przed opuszczeniem szkoły , uzyskać samochodowe prawo jazdy. Wszechstronne umiejętności nabyte przez ,,małoletnich” mechaników w bydgoskiej szkole dla wielu z nich okazały się ogromnie przydatne, kiedy losy wojny rzuciły ich do polskich formacji lotniczych w Anglii, o czym będzie jeszcze mowa.

konwersja cyfrowa- Grzegorz Nadolny / Aeroklub Bydgoski © wszelkie prawa zastrzeżone

cdn…

BYDGOSKIE SKRZYDŁA

SZKOŁA PILOTÓW I MAŁOLATÓW

autor: Jerzy Jaśkowiak

Władze Polskie doskonale zdawały sobie sprawę z faktu, że młode polskie lotnictwo w swojej podstawowej kadrze technicznej bazuje na starych, zasłużonych, ale i wysłużonych fachowcach. W przeważającej większości byli to weterani I wojny światowej. Stąd odmłodzenie tej kadry stało się jednym i pierwszoplanowych i pilnych zadań, bowiem rozmaite kursy prowadzone w pułkach lotniczych jak i przez Ligę Obrony Powietrznej Kraju nie były w stanie uzupełnić szeregów odchodzących na zasłużony odpoczynek starych fachowców, a tym bardziej ich powiększyć. Tymczasem ze względu na gwałtowny postęp techniki w lotnictwie, w konstrukcji samolotów i silników oraz z uwagi na potrzeby stosowania coraz nowocześniejszych metod walki powietrznej – ten brak fachowej kadry stawał się alarmujący.

OGŁOSZONO REKRUTACJĘ

Tak więc rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych z dnia 7 sierpnia 1930 roku powołano do życia Szkołę Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Bydgoszczy. Na potrzeby tej nowej szkoły LOPK ofiarowała lotnictwu budowany przy Centrum Wyszkolenia Technicznego Lotnictwa dla potrzeb tej organizacji nowy budynek stawiany na terenie bydgoskiego lotniska. Jego budową rozpoczęto w 1929 roku. Tymczasowo więc na pomieszczenie Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich przygotowano dotychczasowe niektóre zabudowania Centrum Wyszkolenia Technicznego Lotnictwa. Ogłoszono rekrutację do szkoły małoletnich jak ją w skrócie nazywano i zakończono rekrutację pierwszego roku w dniu 1 października 1930 roku. Pierwszym dowódcą eskadry szkolnej SPLdM w 1930 roku został kpt. obs. Adam Juliusz Zaleski, a jego zastępcą por. obs. Tadeusz Franciszek Dzierzgowski. W 1933 roku A. J. Zaleskiego mianowano komendantem szkoły, pełnił tę funkcję najpierw w stopniu majora, potem, aż do wybuchu II wojny światowej w stopniu podpułkownika.

MAŁOLATY W ŻOŁNIERSKICH MUNDURACH

Zgodnie z opracowanym programem szkoły przyjmowano do niej chłopców w wieku od 16 do 18 lat. Obowiązywał kurs trzyletni, a liczba kandydatów ubiegających się o przyjęcie do bydgoskich „małolatów” wzrastała z każdym rokiem, tak więc władze szkolne stawiały kandydatom wysokie wymagania na egzaminach wstępnych, aby wyłowić najzdolniejszych i najbardziej przydatnych do tej niełatwej służby wojskowej. Każdy kandydat musiał do podania dołączyć świadectwo ukończenia co najmniej siedmiu klas szkoły podstawowej oraz świadectwo lekarskie, wystawione przez najbliższy szpital garnizonowy, gdzie specjaliści badali poza ogólną kondycją fizyczną, dodatkowo wzrok, słuch i system nerwowy. Od 1935 roku kandydaci, których po rozpatrzeniu podań dopuszczono do egzaminu wstępnego, musieli dodatkowo przejść badania w Centrum Badań Lekarskich Lotnictwa w Warszawie, zwanym potocznie „Cebulą”. Dalsze eliminacje następowały już podczas dwudniowych egzaminów ustnych i pisemnych z języka polskiego, historii, geografii, a następnie podczas badania sprawności umysłowej i fizycznej wyniki np. biegu na 100 metrów, skoku w dal i wzwyż oraz w innych dyscyplinach sportowych także mogły zaważyć o przydatności kandydata do szkoły.

NIE TYLKO W BYDGOSZCZY

Przyjęci do szkoły chłopcy mieli po trzech latach stać się pilotami, mechanikami, radiotelegrafistami lub strzelcami pokładowymi. Uczniowie pierwszego rocznika kształcili się w przedmiotach wojskowych i ogólnokształcących i program był jednakowy bez względu na późniejszą specjalizację. Na drugim roku wyszkolenie obejmowało wyłącznie przedmioty wojskowe oraz specjalizację w przedmiotach lotniczych. Dodatkowo słuchaczy szkolono także na instruktorów podstawowych przedmiotów wojskowych, aby mogli szkolić rekrutów w pułkach lotniczych. W trzecim roku wyszkolenia słuchacze pogłębiali swoje wiadomości i umiejętności w wybranych specjalnościach. Na tym roku uczniowie składali też przysięgę wojskową i otrzymywali stopień ucznia-szeregowca. Po drugim roku szkolenia, uczniowie zakwalifikowani na pilotów, w myśl programu wysyłani byli latem do Ustianowej, gdzie przechodzili przeszkolenie szybowcowe. Po zdobyciu kategorii „B” kierowani byli na szkolenie samolotowe do Radomia. Po tym przeszkoleniu wracali do Bydgoszczy na kontynuowanie dalszej nauki. Szkoła stale się rozwijała. Z czasem też utworzono jej filie w Świeciu nad Wisłą i w Sobiejuchach kolo Żnina. Rocznie szkolono w niej od 150 do 400 na końcu pilotów i innych specjalistów lotnictwa. Odnotować trzeba w tym miejscu, że w szeregach jej uczniów mało było rodowitych bydgoszczan. Udało się ustalić, że np. w 1936 roku w szkolnej eskadrze pilotów było czterech bydgoszczan -Zygmunt Witkowski, Henryk Nielińskiego, Romana Rosołowskiego i Józefa Zielińskiego.

TRUDNE ŻYCIE ELEWA

Jeden z elewów tej szkoły Mieczysław J. Kasiński tak po latach wspominał swoje pierwsze dni nauki: „Dzień w szkole rozpoczynał się bardzo wcześnie. Już o godzinie 5 rana w okresie letnim, a o 5.30 w okresie zimowym. Trębacz wygrywający pobudkę zrywał wszystkich z łóżek. Czas tak był wypełniony nauką i ćwiczeniami, że chwil wolnych na rozrywkę, czy odpoczynek pozostawało niewiele. Czyszczenie wyposażenia żołnierskiego, apele, przeglądy, raporty, zbiórki, nauka własna i odrabianie zadań tak pochłaniały czas. że nieraz trudno było znaleźć przerwę na skreślenie nawet krótkiego listu do rodziny czy na swobodną pogawędkę z kolegami. Niektóre zajęcia nie należały do przyjemnych, ale musiały być wykonane. Były to takie czynności, jak sprzątanie koszar, dziedzińca, ubikacji, umywalni i klatek schodowych, a także szorowanie szarym mydłem stołków i stołeczków. Nie zapomniano nawet o betonowych schodach. Tak było np. w Świeciu w koszarach poniemieckich, których podłogi korytarzy wyłożone były kafelkami z ukośnymi rowkami na przemian tak. że aby je należycie wyczyścić, trzeba było mokrymi trocinami pucować każdy kafelek z osobna. Ileż to trudu i potu kosztowały „małoletnich” te zajęcia wykonywane dwa lub trzy razy… dziennie!

konwersja cyfrowa- Grzegorz Nadolny / Aeroklub Bydgoski © wszelkie prawa zastrzeżone

cdn…